Iako već decenijama žive i rade daleko od rodnog kraja istinske patriote, plemeniti ljudi i veliki narodni dobrotvori pokrenuli su brojne akcije kojima nastoje da se obezbijede uslovi i omogući bezbjedan povratak što većeg broja prognanog srpskog stanovništva na područje opštine Sanski Most, koje je u ratnom vihoru, u jesen 1995. godine, protjerano sa svojih ognjišta.

Istina, i pored mnogih ratova i buna srpski narod na ovom podneblju se održao, a velike zasluge za to pripadaju narodnim dobrotvorima, koji su se kroz istoriju brinuli da ga unaprijede u prosveti i duhovnosti. Tako su se poslije masovnog egzodusa na predratna imanja počele vraćati pojedine porodice u srpska naselja, kao što su Bosanski Milanovac, Dabar, Kljevci, Jelašinovci, Gornji i Donji Lipnik i druga sela sanske opštine koja su, bez obzira na česte promjene administrativnih granica kroz istoriju, od kotara do kotara, od sreza do sreza, od opštine do opštine, od entiteta do entiteta, uvijek ostajala na istom podneblju i u Bosni i Hercegovini.

To je činjenica koja se mora uvažiti i koju su kao realnost prihvatili mnogi razumni ljudi i odlučili da se vrate rodnom kraju i milom zavičaju. Da bi se u novonastalim okolnostima razbile sve barijere i vještački nametnute predrasude narodni dobrotvori su se pobrinuli i pokrenuli akcije da se uporedo sa povratkom prognanih obnove i pravoslavne bogomolje, koje kao svetionici ulijevaju duhovnu snagu i sigurnost povratničkoj populaciji.

I pored činjenice da dinamiku bržeg povratka usporavaju i prate mnogi problemi, sjećanja na rodni kraj nikad ne blijede, a pojedina udruženja ih osvježavaju organizovanim posjetama i obilaskom rodnog kraja makar jednom u godini, tokom ljeta, na par dana.

Uz puno uvažavanje značaja, uloge, mjesta i doprinosa kroz dugu istoriju, od svih srpskih sela i naselja, koja su po mapama iz Dejtonskog mirovnog sporazuma ušla u teritorijalni sastav Federacije BiH, odnosno opštine Sanski Most, ovo poglavlje knjige je rezervisano isključivo za Bosanski Milanovac.

Razlog za to je više nego opravdan, pošto se u ovom pitomom srpskom selu, uz već obnovljen pravoslavni hram Rođenja presvete Bogorodice, podiže i manastir. Treba podsjetiti da su, još prije 160 godina, u vrijeme poznate Knežpoljske, odnosno Kostajničke bune, koju je predvodio hajduk Petar Popović Pecija, Turci 1858. godine spalili tada jedini manastir Lipnik na području okruga Sanski Most. Međutim, jeromonah Pr. Petar Ivančević u „Prvom šematizmu pravoslavne srpske mitropolije banjalučko - bihaćke za 1901. godinu“, navodi podatak da je manastir Lipnik 1851. godine poharao i zapalio jedan turski zulumćar iz cazinskog kotara. 

Dakle, još prije turske najezde na širem prostoru Krajine, pored manastira Moštanica, Gomionica, Krupa na Vrbasu, Klisina (u selu Ništavci, koje pripada Prijedoru, a u vrijeme Austro - ugarske je bilo u sastavu kotara Sanski Most, pr. a.), zatim Liplje, Glogovac i mnogih drugih, postojao je i manastir Lipnik kod Sanskog Mosta.

Takođe, o izgradnji pravoslavnog hrama u Eminovcima, današnjem Bosanskom Milanovcu, u literaturi postoje nepotpuni podaci. Naime, prema studiji „Sanski Most sa okolinom“, koju je u časopisu „Bosanska vila“, 1892. godine, objavio neumorni Petar S. Ivančević, pravoslavni hram Rođenja presvete Bogorodice u Eminovcima sagrađen od drveta još 1880. godine. Dakle, samo dvije godine po okončanju Srpskog ustanka protiv Turaka u Bosni i održavanju Berlinskog kongresa (1878), Ivančević je u pomenutom časopisu objavio studiju prema kojoj u Eminovcima podignuta pravoslavna crkva 1880. godine.

Zato, začuđuje to što se u pojedinim novim knjigama i izdanjima uopšte ne pominje da je u Eminovcima postojala stara crkva brvnara već samo podatak da je 1894. godine podignut hram Rođenja presvete Bogorodice od čvrstog materijala. Čak i u Prvom šematizmu eparhije bihaćko - petrovačke 2010. nije naveden važan istorijski podatak, kojeg je objavio Petar S. Ivančević da je crkva Rođenja presvete Bogorodice u Eminovcima podignuta još 1880. godine od drveta. I, ono što je veoma važno, Ivančević je informaciju o crkvi u Eminovcima objavio u „Bosanskoj vili“, koja je u vrijeme austro - ugarske okupacije bila najugledniji srpski časopis u BiH. Prema tome, nepobitna je istorijska činjenica, preko koje se iz nepoznatih razloga olako prelazi, da su Srbi u Eminovcima imali svoju crkvu - brvnaru, a da je poslije 14 godina na njenim temeljima, odnosno 1894. podignut hram od čvrstog materijala.

Prema „Prvom šematizmu pravoslavne srpske mitropolije banjalučko - bihaćke za 1901. godinu“ Parohiji Eminovci tada su pripadala ova sela: Bošnjaci, Grdanovci, Gorica, Miljevci, Naprelje, Skucani Vakuf i Usumovci. U parohiji je bilo 316 domova, sa ukupno 2.137 duša, od toga 1.125 muških i 1.012 ženskih. Crkva parohijska Roždestva presvete Bogorodice, a matice crkvene se redovno vode od 1886. godine. U parohiji postoji crkvena opština, a predsjednik opštine je paroh Svetozar Marjanović.  I ovaj podatak nedvosmisleno potvrđuje da su se u Eminovcima od 1886. godine uredno vodile crkvene Matične knjige.

Pošto se vremenom ukazala potreba pravoslavni hram u selu Eminovci, koje je na osnovu tadašnje skupštinske odluke od 1936. godine preimenovano u Bosanski Milanovac, je obnovljen a čin osvećenja, 21. septembra 1940. godine, na praznik Rođenja presvete Bogorodice, obavio je episkop banjalučki Platon (Jovanović), potonji Svetitelj. Sljedeće, 1941. godine, ustaše su teško skrnavile i opustošile hram u Bosanskom Milanovcu, kao i mnoge pravoslavne hramove na području Sanskog Mosta. U najavi masovnih pokolja srpskog stanovništva ustaški dželati su već 5. maja 1941. godine na svirep način umorile blaženopočivšeg vladiku Platona, zajedno sa protom Dušanom Subotićem iz Gradiške. Poslije počinjenog zločina ustaše su njihova tijela bacili u rijeku Vrbanju kod Banje Luke.

Poslije Drugog svjetskog rata obnovljeni sveti hram Rođenja presvete Bogorodice u Bosanskom Milanovcu ponovo su u oktobru 1995. godine teško skrnavili i zapalili pripadnici muslimanske Armije BiH.

Preuzeto iz knjige autora Radovan Jović: Na Šušnjaru vetar Šumarica - Srbi Sanskog Mosta na iskušenju vremena (Str. 228-254)

Izdavač: UG "Slovo" Banja Luka, 2017.